Το στερεότυπο της ολιγομελούς κυβέρνησης

Εδώ και δεκαετίες ακούμε προεκλογικά τους αρχηγούς των μεγάλων κομμάτων να υπόσχονται ολιγομελές κυβερνητικό σχήμα. Οι κυβερνήσεις που σχημάτισαν, όμως, δεν ήταν ούτε μικρές ούτε ευέλικτες. Το ότι πολλοί το εξήγγειλαν και κανείς δεν το έκανε πράξη θα έπρεπε να έχει προβληματίσει. Πολύ περισσότερο, που ούτε ένας από τους εξαγγέλλοντες δεν έκανε τον κόπο να εξηγήσει για ποιο λόγο το κυβερνητικό σχήμα πρέπει να είναι ολιγομελές. Το μόνο απτό πλεονέκτημα είναι η κυκλοφορία λιγότερων υπουργικών αυτοκινήτων. Μπορεί αυτό να ακούγεται ευχάριστα στα αυτιά της κοινής γνώμης, αλλά δεν είναι σοβαρό κριτήριο. Πολλοί ταυτίζουν το ολιγομελές με την ευελιξία. Η ταύτιση αυτή, όμως, είναι λογική αυθαιρεσία.

Αντιθέτως, με τα συμβαίνοντα σε αρκετές χώρες της Ε.Ε., η Δημόσια Διοίκηση στην Ελλάδα είναι δομημένη κατά τρόπο, που την καθιστά υπερβολικά εξαρτημένη από τον εκάστοτε κυβερνητικό μηχανισμό. Οι υπουργοί υποτίθεται ότι έχουν αποστολή να ασκούν την πολιτική διεύθυνση των κρατικών μηχανισμών, δηλαδή να σχεδιάζουν, να επιλέγουν πολιτικές και να εποπτεύουν την εφαρμογή τους. Στην πραγματικότητα, όμως, λειτουργούν και σαν «υπεργενικοί» διευθυντές. Γι’ αυτό σε κάθε υπουργείο υπάρχουν πολυάριθμοι μετακλητοί αξιωματούχοι, οι οποίοι ουσιαστικά ποδηγετούν και συχνά υποκαθιστούν τη διοίκηση. Κι αυτό παρ’ ότι κατά κανόνα στην κορυφή της ιεραρχίας το εκάστοτε κυβερνών κόμμα τοποθετεί «ημετέρους».

Η χρόνια και νοσηρή αυτή κατάσταση έχει ευνουχίσει τη Δημόσια Διοίκηση. Την έχει εθίσει σ’ έναν ευθυνόφοβο και γραφειοκρατικό τρόπο λειτουργίας. Για να κινηθεί αποτελεσματικά και να λύσει προβλήματα χρειάζεται να την καθοδηγεί ένα επαρκές κυβερνητικό σχήμα με επεξεργασμένο σχέδιο, ισχυρή πολιτική βούληση και δυνατότητες καθημερινής εποπτείας. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, η τεχνητή συγκόλληση υπουργείων για να σχηματισθεί ολιγομελής κυβέρνηση, είναι συνταγή αποτυχίας. Πρόσφατο χαρακτηριστικό παράδειγμα η ένταξη του υπουργείου Δημόσιας Τάξης στο Εσωτερικών.

Πρόβλημα δεν είναι οι πολλοί υπουργοί. Πρόβλημα είναι ότι κατά κανόνα η πολιτική ηγεσία σε κάθε υπουργείο δεν λειτουργεί ως ενιαίο επιτελείο, αλλά σαν περισσότερο ή λιγότερο ανταγωνιζόμενα φέουδα. Πρόβλημα είναι ότι παρά τις εκτεταμένες συναρμοδιότητες δεν υπάρχει αποτελεσματικός μηχανισμός συντονισμού των υπουργών και επίλυσης των μεταξύ τους διαφορών. Τον ρόλο αυτό μπορεί να τον παίξει μόνο ο πρωθυπουργός, επικουρούμενος από δύο ή τρεις αντιπροέδρους, οι οποίοι θα έχουν την ευθύνη των μεγάλων κρατικών τομέων. Οι πιθανότητες, όμως, να συμβεί κάτι τέτοιο είναι μάλλον αμελητέες. Οι Ελληνες πρωθυπουργοί θεωρούν επικίνδυνο να ορίζουν αντιπροέδρους. Εάν ριψοκινδυνεύσουμε μια πρόβλεψη για το αύριο είναι ότι ο Γιώργος Παπανδρέου –αν τελικώς κερδίσει– θα κυβερνήσει περισσότερο με το πλήθος των κάθε είδους συμβούλων του και λιγότερο με το μηχανισμό των υπουργείων.

• Του Σταυρου Λυγερου, Η Καθημερινή, 18/09/2009